İkitərəfli iqtisadi əlaqələr

Azerbaycan-Türkiye ekonomik ilişkileri Azerbaycan Cumhuriyeti`nin bağımsızlığının ilk yıllarından itibaren gelişmektedir. Bu bağlamda, Azerbaycan ile Türkiye arasında ilk olarak 1 Kasım 1992'de Ankara'da "Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması" imzalanmış ve 23 Ocak 1993'te yürürlüğe girmiştir.

İkili ekonomik ilişkilerin kapsamlı gelişimi açısından, 1994'ten sonra görülen işler ve yasal çerçeveyi iyileştirmek için atılan adımlar önemli bir aşamanın temelini oluşturmuştur.

Azerbaycan ve Türkiye arasında çeşitli alanlarda kurulmuş bir dizi ortak mekanizma arasında ekonomik işbirliğini kapsayan, 1996 yılında kurulan Azerbaycan-Türkiye Karma Ekonomik Komisyonu'nun rolü özellikle vurgulanmalıdır. Şu anda Komisyona Azerbaycan tarafından Başbakan Ali Asadov ve Türkiye tarafından ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay eşbaşkanlık ediyor. Komisyonun 19.02.2021 tarihinde Ankara'da gerçekleştirilen 9. Toplantısında kapsamında önemli konuları içeren Eylem Planı kabul edildi. Hâlihazırda bu Eylem Planı hükümlerinin uygulanması için gerekli çalışmalar yapılmaktadır.

Türkiye, Azerbaycan ekonomisinin en büyük yatırımcılarından biridir. 1995-2021 yıllarında Türkiye'den Azerbaycan'a doğrudan yatırımların hacmi 13,3 milyarı bulmuştur (Petrol sektörü 10,4 milyar ABD doları, petrol dışı sektör ise 2,9 milyar ABD doları). Türkiye şirketleri ağırlıklı olarak enerji, sanayi, telekomünikasyon, bankacılık ve sigortacılık, inşaat, ulaşım, gıda, tekstil ve sağlık sektörlerinde faaliyet gösteriyor.

Azerbaycan aynı zamanda Türkiye ekonomisinin en büyük yatırımcılarından biridir ve son zamanlarda bu yatırımlarda önemli bir artış görülmektedir. Şu anda Türkiye'de Azerbaycan sermayeli yaklaşık 2 bin şirket faaliyet göstermekte. 1995-2021 yıllarında Azerbaycan'dan Türkiye'ye yapılan doğrudan yatırımların hacmi 20,3 milyar ABD doları hacminde gerçekleşmiştir (17,1 milyar ABD dolar petrol doğal gaz sektörü, 3,2 milyar ABD doları ise diğer sektörlere). SOCAR tarafından Eylül 2018'de 6,3 milyar dolar sermaye ile İzmir'in Aliağa ilçesinde faaliyete başlayan Star rafinerisi, Türkiye'ye tek seferlik en büyük yatırım olma özelliğini taşıyor. Genel olarak bakıldığında, Türkiye'de yatırım yapan Azerbaycanlı işadamları gerek şirket sayısı gerekse yatırım hacmi açısından Orta Asya ve Kafkas ülkeleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır.

Türkiye ile Azerbaycan arasında ticaret devamlı olarak büyümekte. Türkiye hem ithalat, hem ihracat, hem de ikili ticarette Azerbaycan'ın en büyük ikinci ticaret ortağıdır. 2021 yılında Azerbaycan'ın Türkiye ile iki ticaret hacmi 4,6 milyar dolar (%12,06), bunlardan ithalat 1,8 milyar dolar (%18,00), ihracat ise 2,8 milyar dolar (%8,48) olmuştur. 2021 yılı itibariyle Azerbaycan'da çeşitli alanlarda 4797 Türkiye şirketi faaliyet göstermekte. Türkiye şirketleri aynı zamanda Azerbaycan'ın işgalden kurtarılan bölgelerinde de aktif olarak katkı sağlamakta. Şu anda bu bölgelerde Türk firmaları tarafından farklı alanlarda 107 proje yürütülmekte.

Son yıllarda Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ticareti sadeleştirmek ve hacmini artırmak için önemli adımlar atılmıştır. Bu kapsamda 25 Şubat 2020 tarihinde Bakü'de "Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Tercihli Ticaret Anlaşması" imzalanmış ve karşılıklı olarak 15 ürün için yıllık tarife kotaları üzerinde mutabakata varılmıştır. Bu ürünlerdeki ithalat gümrük vergileri, yıllık tarife kotaları dâhilinde %0'a düşürülmüştür. Tercihli Ticaret Anlaşması 01.03.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Ayrıca, ülkemizin bölgesel ekonomik işbirliğine ve bölgeler arası altyapı projelerine aktif katılımına verdiği büyük önem sonucunda, iki ülke arasında uluslararası öneme sahip bir dizi bölgesel proje hayata geçirilmiştir. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı (BTC), Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz boru hattı (BTE), Bakü-Tiflis-Kars demiryolu (BTQ), Trans Anadolu doğalgaz boru hattı (TANAP) bu konudaki en önemli örneklerdendir.

BTC projesinin hayata geçirilmesi yolunda önemli bir adım olarak, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhracat Boru Hattı'nın inşasına ilişkin Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan Cumhurbaşkanları arasında 29 Ekim 1998 tarihinde imzalanan "Ankara Deklarasyonu" ve 18 Kasım 1999'da AGİT İstanbul Zirvesi'nde imzalanan "Ham petrolün Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti toprakları üzerinden Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhracat Boru Hattı ile Taşınması"na ilişkin anlaşmanı göstere biliriz. Bakü-Tiflis-Ceyhan ana ihracat petrol boru hattının resmi açılış töreni 13 Temmuz 2006'da Türkiye'nin Ceyhan limanında yapılmıştır. BTC gibi Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) doğalgaz boru hattı da iki ülke arasındaki en önemli bölgesel projelerden biri. 2007 yılından bu yana doğalgaz bu hat üzerinden Türkiye'ye taşınmaktadır. BTC ve BTE doğalgaz boru hatlarının faaliyete başlaması ve dolayısıyla Azerbaycan'ın dünya pazarına petrol ve gaz ihraç edebilmesi, ülkelerimizin imkânlarını daha da genişletmiştir.

İki ülkenin başlattığı uluslararası öneme sahip bir diğer proje olan TANAP projesi, Türkiye ile Avrupa Birliği'nin enerji güvenliğinin sağlanması ve arzının çeşitlendirilmesi açısından büyük önem taşıyor. TANAP kapsamında Türkiye'ye ilk gaz arzı 2018 yılında başlamıştır. Başlangıçta, yılda 16 milyar metreküp olarak kararlaştırılan gaz hacminin, kademeli olarak 24 milyar metreküpe ve ardından 31 milyar metreküpe yükseltilmesi planlanmıştır. 1.850 kilometrelik TANAP boru hattı, 2019 yılının sonlarından itibaren Güney Gaz Koridorunun diğer önemli parçası olan Trans-Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı'na (TAP) bağlanarak Güney Kafkasya Boru Hattı ile Yunanistan, Arnavutluk, Bulgaristan ve İtalya üzerinden Avrupa'ya doğal gaz taşımaktadır.